Geschreven door Dyami Millarson

Mensen zijn heel nieuwsgierig waarom ik het Schiermonnikoogs wil leren. Wil ik de taal leren voor behoud? Of voor onderzoek? Of omdat ik het zelf leuk vind? Dat vragen mensen dan aan mij en ik zeg: Om al die redenen wel! Ik heb geen eenvoudig antwoord op de vraag waarom ik de taal wil leren en er zijn vele aspecten die bij de beantwoording van deze vraag komen kijken. Ik doe hier een greep uit alle aspecten:

Sociaal (humanitair) aspect

Slechts ouderen spreken nog het Schiermonnikoogs. Jongeren spreken het niet meer. Ik zag dat er echt ingegrepen moest worden. De behoefte was mij wel duidelijk: er moest een jong persoon komen die de taal wou leren. Ik heb nog een heel leven voor me, ik ben zelf nog jong en dus besefte ik me dat ik hierin goed van dienst kon zijn. Graag stel ik mij dienstbaar op want goed doen doet een mens goed. Ik nam een behoefte waar en dus zag ik een kans om een vrijwillige dienst te verlenen. Dit is niet echt een spannend aspect maar het is wel van belang voor taaloverdracht en immers het toont aan dat een zeker gehalte menslievendheid gepaard gaat met de Schiermonnikoogse taal leren. Trouwens, als alleen ouderen de taal spreken, hoe kan de taal dan eeuwig blijven voortbestaan?

Aardrijkskundig aspect

Door de unieke ligging van Schiermonnikoog tussen Groningen en Friesland heeft het Schiermonnikoogs een unieke taalontwikkeling ondergaan. Schiermonnikoog ligt beöosten Lauwersmeer. Het bewoonde gedeelte is aan de westkant van het eiland. Het Schiermonnikoogs is de meest noordoostelijk gelegen Friese taal van Nederland. Daarmee is het Schiermonnikoogs uitermate belangwekkend en de ligging van de taal verklaart ook haar merkwaardige eigenschappen. Dit alles maakt dat ik het Schiermonnikoogs graag wil leren.

Historisch aspect

De geschiedenis van Schiermonnikoog als waddeneilandje tussen Groningen en Friesland is uiterst aangrijpend. De natuurlijke en menselijke geschiedenis van het eiland zelve zit in de taal ingesloten en deze schat aan geschiedkundige kennis heeft eeuwen gewacht om ontdekt te worden door iemand die de kennis in huis heeft om de taalkundige gegevens goed te interpreteren met als gevolg dat merkwaardige historische gegevens naarboven komen. De in de taal ingesloten geschiedenis is onder een laag stof bedolven, maar een kenner weet dat als je die laag stof wegveegt, eronder schatten verborgen liggen van ongekende historische waarde. Hoe kan men dit ooit in geld uitdrukken? Schiermonnikoogs is niet slechts een stuk van de geschiedenis, maar het is een stuk levende geschiedenis zolang de taal in stand gehouden wordt.

Taalkundig aspect

Het Schiermonnikoogs heeft een boel aparte eigenschappen die de andere Friese talen in Nederland ontberen. Het Schiermonnikoogs is ook zonderling door zijn klankleer. Geen Friese taal in Nederland heeft de eeuw-klank zoals in het Schiermonnikoogs. De woorden in het Schiermonnikoogs zijn buitengewoon verrassend door hun zonderlinge klanken. Men zegt freeuw voor vrouw in Schiermonnikoogs en ieuwrieuwn voor overeind. Verrassend, want wie had dat ooit voor mogelijk gehouden? Het Schiermonnikoogs heeft eveneens veel te bieden op het gebied van spraakleer. De taal heeft drie woordgeslachten zoals het Duits, terwijl vrijwel geen een Friese taal dat in Nederland nog heeft. Wij mogen derhalve wel stellen dat het Schiermonnikoogs op het gebied van spraakleer zeer behoudend is. Voor een taalliefhebber zit er van alles en nog wat in het Schiermonnikoogs om voor hem een genoegen te zijn dat zijn hart doet opleven in beminning voor de taal.

Cultureel aspect

Als u de Schiermonnikoogse taal niet leert, dan zullen bepaalde schatten niet aan u openbaard worden. Er zijn moeilijk onder woorden te brengen inzichten die u gewoon niet duidelijk worden tenzij u de taal leert. Deze inzichten openbaren zich als een gevoel en het beïnvloedt uw gevoelsbeleving jegens de wereld om u heen. Dat is hoe een taal samenhangt met een wereldbeeld dat tot uiting komt als een gehele cultuur. Het Schiermonnikoogs is niet slechts een taal maar een volledige cultuur op zich. De taal draagt een cultuur met zich mee waaraan een wijze van denken, dat wil zeggen een wereldbeeld, verbonden is. Allerhande zeden en gewoontes en gedachtegangen zitten in de taal ingesloten die veel zeggen over de (oorspronkelijke) cultuur van de sprekers van Schiermonnikoogs. Het is leuk om te speuren naar sporen van die oude cultuur en die door de tijd ondergedolven schatten wederom aan het licht te brengen.

Maatschappelijk aspect

Het gaat niet om de gemeenschap van Schiermonnikoog alleen, maar ook de maatschappij waarin zij bestaan heeft en ontstaan is. Het is ten dienste van de maatschappij om het Schiermonnikoogs te behouden. Het is immers van maatschappelijk belang dat dit erfgoed dat een onderdeel is van de ganse maatschappij niet verloren gaat. Het is een groot verlies en gemis voor de hele maatschappij als het Schiermonnikoogs van de aardbodem verdwijnt. Het Schiermonnikoogs is de meest bedreigde Friese taal in de Nederlandse maatschappij en de verantwoordelijkheid voor het behoud van ons maatschappelijk erfgoed mag niet verzuimd worden. Het behoud van het Schiermonnikoogs moet in het kader gezien worden van de belangen van de Nederlandse maatschappij als geheel. Indien het Schiermonnikoogs niet verdwijnt, dan is dat goed voor onze maatschappij omdat het een deel van haar eigenheid niet verliest. Zou u in een eentonige wereld willen leven? De wereld zonder dat aparte Schiermonnikoogs is al een stuk eentoniger!

Het besluit

Ik kan mij nog veel meer redenen bedenken maar ik houd het nu even hierbij. Men kan zoveel kanten op met taal en ik oriënteer mij heel breed; ik sta voor alles open en ik laat me geenszins beperken. Ik houd mij bezig met het geheel en daarom richt ik mij voornamelijk op daden. Het Schiermonnikoogs leren? Dat doe ik gewoon! Uiteindeloos peinzen en besluiteloosheid hebben nimmer tot iets goeds geleid. Met daden maakt men een verschil in deze weergaloze wereld. U bent er maar even op deze aarde. Laat het nageslacht goeds over u spreken, laat de mensen na u een voorbeeld nemen aan uw eervolle en luisterrijk naam die groot geworden is door weldaden voor mens en maatschappij. In het kort, waarom wil ik Schiermonnikoogs leren? Voor mens en maatschappij doe ik het, voor u allen.