Geschreven door Dyami Millarson

2018 zou een feestelijk jaar zijn voor Leeuwarden en Friesland. Ken Ho en ik wouden dus de rijkdom van het Fries aan het licht brengen. Wij wouden mensen ook op andere gedachten brengen met betrekking tot de vermeende eenheid van het Fries. Het Fries bestaat niet uit 1 taal in Nederland, maar uit nog 3 andere Friese talen die ook maatschappelijke aandacht behoeven om erkend te worden. Deze drie talen hebben tot 2018 bestaan, maar het was voorspeld dat ze rap zouden uitsterven. Wij hebben de talen echter zelf leren spreken en schrijven om deze voorspellingen niet uit te laten komen. Wij wouden dus 2018 als de gelegenheid aangrijpen om te laten zien wat voor Fries taalkundig erfgoed Friesland in 2018 te bieden heeft. Wij willen niet dat het Fries verarmt. Het Fries in Nederland is niet een taal maar meerdere talen; het Fries is meertalig van oudsher. Het Koninkrijk der Nederlanden heeft een traditionele Friese taaldiversiteit en die moet gehandhaafd worden zonder voorkeur voor slechts een enkele echte Friese taal. 2018 docht ons echt de mooiste gelegenheid om de Friese taaldiversiteit die sinds mensenheugenis bestaan heeft en het amper tot het feestjaar 2018 gehaald heeft te bevorderen. De veelheid aan oude Friese talen is oud Fries erfgoed op Nederlandse bodem.

Ik ben in 2018 vanuit mijn bed aan de gang gegaan om voor mijn verjaardag het Oosterschellings te leren. Dit heb ik in een maand volbracht door veel te lezen, sterke werkwoorden door en door te leren, woordenschat vrolijk uit te breiden en het Oosterschellings als een volwaardige taal te behandelen die voldoet voor de mens. Tijdens mijn Oosterschellinger taaluitdaging ondervond ik zoveel moeilijkheid dat ik wist dat ik in een maand lang niet alles zou weten van de taal en dat ik komende jaren nog veel zou blijven leren. De moeilijkheid deed me goed beseffen dat het hier om een echte taal gaat, men moet het Oosterschellings vooral niet zien als een dialect dat men even gaat leren en waarvan men binnen zeer korte tijd alles te weten kan komen. Er zijn veel ‘geheimen’ die mettertijd pas onthuld worden. Derhalve heeft de taaluitdaging zeker bevestigd dat het Oosterschellings volwaardig is. Ik heb mijn taaluitdaging afgesloten door mijn eerste brief in de taal te schrijven. De spreker Richard van der Veen heeft deze ontvangen en goedgekeurd.

Meteen opvolgend op het Oosterschellings heb ik een andere Waddentaal geleerd: Het Schiermonnikoogs dat maar zo een 20-30 sprekers over zou hebben. Ik zou eerst het Hindeloopers leren, maar ik zag de nood in toen ik hoorde dat er nog maar zo weinig sprekers over waren van het Schiermonnikoogs. Ik besloot dus aan de hand van het sprekersaantal dat het Schiermonnikoogs het meest spoedeisend was. Ik heb mij het Schiermonnikoogs binnen 7 weken eigen gemaakt op dezelfde manier als het Oosterschellings. Ik merkte dat de belevingswereld oftewel de cultuur van het Oosterschellings hier en daar overeenkwam met het Schiermonnikoogs omdat het beide Waddentalen zijn, maar zoals ook in de taal, merkt ik op dit gebied vebazend grote verschillen. De Oosterschellingers wonen op een groter eiland waar men meer op land kon blijven, wat de Oosterschellingers vanouds dus ook deden en zodoende ontwikkelden ze een werkcultuur en vandaar noem ik hun taal een werktaal (je ziet namelijk de cultuur terug in de taal; cultuur en taal zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden). Het Schiermonnikoogs daarentegen is meer een natuurtaal omdat de Schiermonnikogers meer afhankelijk waren van de natuur om hen heen dan van de landbouw: de vissen in de zee, de vogels in de lucht, de hazen in de duinen, en wat nog meer op het eiland te vinden was. Schiermonnikoog was niet zo geschikt voor landbouw en daarom bleef het eiland meer natuurlijk. Dit heeft ook zijn invloed gehad op de cultuurontwikkeling. De Schiermonnikogers moesten een evenwicht met de bestaande natuur vinden en dat is ze aardig gelukt. De sprekers van het Schiermonnikoogs zijn zeer sterk bij het Waddeneiland (en dus de Waddennatuur ervan) betrokken. Zij ergeren zich eraan als er natuurschade aangericht wordt. Alleen al door het gewoon leren van de twee talen viel mij het cultuurverschil tussen Schiermonnikoog en Oosterschelling op.

Nadat ik in 2018 met twee Waddenculturen, Waddentalen en Waddengeschiedenissen kennisgemaakt had, richtte ik mij op de taal van Hindeloopen dat een van oudsher op een schiereiland gelegen Fries stadje is. Vroeger lag Hindeloopen aan de Zuiderzee, die in de vorige eeuw het IJsselmeer geworden is door de Afsluitdijk. De taal van Hindeloopen wordt het oudste Fries van Friesland, het Koninkrijk der Nederlanden genoemd omdat het zeer behoudend is. Zo zegt men friiₐnd in het Hindeloopers en dat lijkt op het Oergermaans *frijōndz. Vroeger werd de archaïsche taal waarvan het Hindeloopers het laatste levende restant is in een veel groter gebied gesproken. Het Molkwerums dat uitgestorven is was nauw verwant aan het Hindeloopers en maakte deel uit van het grotere Hindelooper taalgebied van vroeger. Wij hopen dat dit taalgebied weer hersteld kan worden en dat de mensen in Molkwerum en andere vroeger Hindelooperstalige oorden bewust gemaakt kunnen worden van hun wortels. Deze grotere bewustwording zal wel langer innemen, maar in 2018 hebben wij een begin gemaakt aan het herstel en de versterking van het Hindeloopers in Hindeloopen zelve waar de taal tot nu toe nog overleefd had. Wij werden trots onthaald door de Hindeloopers nadat zij eerst wat skeptisch waren of wij de taal wel goed genoeg beheersten. Wij konden onze taalvaardigheid naar tevredenheid aantonen en vooral onze goede uitspraak, zoals de Hindeloopers het zelf noemden, maakte een wonderlijke indruk op hen. Ik ben namelijk iemand die veel aandacht besteed aan uitspraak en ik heb iedereen om mij heen ook doordrongen van het belang van een goede uitspraak. Het bijzondere was natuurlijk dat wij nog nooit met moedertaalsprekers in de eigen taal gesproken hadden en daarom vonden ze het helemaal wonderlijk dat we het zo uitspraken als het hoorde. Ik legde uit dat dit kwam door de vergelijking (reconstructiemethode) die ik toegepast had. Na onze toespraak in Hindeloopen was onze missie ter bevordering van de drie talen in 2018 tot een goed einde gebracht.

2018 is al met al een grote zegen en overwinning geweest voor de redding van de Friese taaldiversiteit. In de drie verschillende kleine taalgemeenschappen vermoedt men dat het de geschiedenisboeken in zal gaan. Wij hopen dit ook voor de drie talen, want wij hebben ons helemaal voor de drie talen ingezet in 2018. Het gaat ons vooral om de maatschappelijke betrokkenheid. De drie talen zijn van belang voor de maatschappij. Het is erfgoed. De drie kleine talen zeggen veel over de ontwikkeling van het Anglo-Fries in Nederland. Eigenlijk een groot gedeelte van de taalgeschiedenis van het Engels heeft plaatsgevonden in Nederland, maar dit historische Anglo-Friese verband heeft niet de aandacht gehad die het verdient. Het Engels is de grootste taal op aarde, maar de kleine talen die eraan verwant zijn, zijn niet genoeg bekend. Dat is eigenlijk raar omdat de taalhistorie van het Engels belangrijk is om te begrijpen. Het zou mooi zijn als het Oosterschellings, Hindeloopers en Schiermonnikoogs in de toekomst in tekstboeken over het Engels vernoemd worden. Het is belangrijk voor Engelstaligen en studenten van het Engels om op de hoogte te zijn van de historische Anglo-Friese taalconnectie die er is in Nederland. Ik hoop dus dat 2018 een begin gemaakt heeft aan de groei van dat maatschappelijk besef inzake de historie van het Anglo-Fries in Nederland. Wij moeten de drie talen nog jaren blijven bestuderen om alle woorden en uitdrukkingen gans eigen te maken en de talen nog veel vlotter te leren spreken. In ieder geval zullen de drie talen door ons zeker in leven gehouden worden tot 2050 en wij zullen er alles aan doen om de talen over te dragen omdat wij het historisch en maatschappelijk belang hiervan inzien. Naar onze voorspelling zullen deze drie talen de volgende eeuw zeker halen. Wij gaan er in 2019 verder werk van maken om de kennis van de drie talen op internet te verspreiden en dat doen wij sinds 2018 vooral door middel van het blog.