Geschreven door Dyami Millarson

Het Wester- en Oosterschellings als 1 geheel genomen (ters1236), het Schiermonnikoogs (schi1234) en het Hindeloopers (hind1273) ontlenen de facto internationale erkenning als zelfstandige talen aan Glottolog sinds ze opgenomen zijn in april 2019 bij het uitkomen van Glottolog versie 3.4. Dit heeft grote symbolische waarde waar ik nader op in wil gaan in dit artikel, maar alvorens ik dat doe, eerst de vraag: Wat is Glottolog nu eigenlijk? Glottolog is een online databank van taaldiversiteit die op een wetenschappelijk verantwoorde manier taalfamilies, talen en dialecten registreert. Glottolog wil een zo compleet mogelijke databank bouwen van ‘s werelds taalfamilies, talen en dialecten, en daarom willen ze graag alles opnemen in hun databank onder de juiste noemer (d.w.z. taalfamilie, taal of dialect).

Natuurlijke personen (bijv. taalkundigen, taalliefhebbers) en rechtspersonen (bijv. onderzoeksinstellingen, internationale instituten) kunnen deze online databank raadplegen om vast te stellen welke talen er op aarde bestaan, en het kan hen helpen om te identificeren of ze met een taalfamilie, taal of dialect te maken hebben. Alle taalfamilies, talen en dialecten die door Glottolog opgenomen zijn hebben een Glottocode (een wetenschappelijke identificatiecode) ontvangen om ze makkelijker identificeerbaar te maken (bijv. naamverwarring kan zorgen dat een taal niet goed geïdentificeerd wordt, maar de Glottocode kan helpen om deze verwarring op te helderen, net zoals de wetenschappelijke benaming van planten en dieren, en derhalve behoeft het belang van de Glottocode geen betoog).

Door taalfamilies, talen en dialecten (wetenschappelijk) identificeerbaar te maken, draagt Glottolog bij aan het bekend maken van zelfstandige talen, zoals het Terschellinger Fries, Schiermonnikoogs en Hindeloopers, op het wereldwijde web; dat is de de facto internationale erkenning waar we het nu over hebben, en deze is van grote betekenis voor de sprekers, omdat dezen, terwijl Glottolog hun talen opgenomen heeft als volwaardige talen, zich gehoord voelen, en dit is voor hen een belangrijke stap naar de erkenning die hun, voor hun gevoel, eerder ontnomen is, maar die ze toch blijven zoeken om gelijkheid te bereiken, en gelijke rechten te verwerven om te kunnen voorzien dat hun nageslacht de taal van zijn voorouders blijft spreken.

Feit is dat het Terschellinger Fries (Wester- en Oosterschellings als 1 geheel genomen), Schiermonnikoogs en Hindeloopers nu op wereldniveau gezien worden als talen, en zo zal het steeds verder de wereld in gaan vanaf dit moment. De verspreiding van het inzicht dat het hier om talen gaat zal zich verspreiden, maar het is een langzaam proces dat spontaan plaatsvindt omdat het samenloopt met de menselijke zelfontwikkeling die soms sprongen maakt en dan weer een tijdje maar een paar stappen maakt of soms stilstaat. Het is immers een verandering in het bewustzijn van de mens over heel de wereld. De internationale gemeenschap zal zich mettertijd steeds bewuster worden dat het hier gaat om talen doordat het ook zo geregistreerd staat in de databank van Glottolog. De internationale roep om gelijke rechten voor Terschellinger Fries, Schiermonnikoogs en Hindeloopers zal toenemen evenals het begrip voor de sprekers van de talen. Het gevolg is dat de laatsten internationaal meer gehoord zullen worden, ook door de internationale media die nu meer belangstelling zal hebben.

In 2018 hebben wij het Oosterschellings, Schiermonnikoogs en Hindeloopers bestudeerd als gelijkwaardige onafhankelijke talen. In het kader van Leeuwarden-Fryslân 2018 hielden wij ons bezig met Friese taaldiversiteit want het leek ons wel een bijzonder moment om een bijdrage te leveren door de hele Friese taalfamilie van Nederland te bestuderen. Wij benaderden het Fries dat gesproken wordt in Nederland dus niet als een taal, maar als een taalfamilie. Het Oosterschellings, Schiermonnikoogs en Hindeloopers, die wij als talen beschouwen, zijn in onze ogen onderdeel van deze taalfamilie. Doordat deze talen nu in de databank van Glottolog opgenomen zijn, wat wij beschouwen als de kroon op onze taalstudie van 2018, wordt men nu internationaal bewust dat er 4 Friese talen in Nederland zijn, namelijk Klei- en Woudfries en Zuidwest- en Noordhoeks als 1 geheel genomen, Terschellinger Fries (Ooster- en Westerschellings als 1 geheel genomen), Hindelooper Fries (waarbij het uitgestorven Molkwerums ook hoort) en Schiermonnikoger Fries. Maatschappelijke betrokkenheid uiten wij middels onze studie. Wij hebben ons concreet in 2018 ingezet voor de Friese taaldiversiteit door het Oosterschellings, Hindeloopers en Schiermonnikoogs te leren. Wij wouden mensen vooral bewust maken van het diverse Friese erfgoed dat er in Nederland te vinden is, en dat door gebrek aan aandacht verloren dreigde te gaan. Dit leek ons een passende bijdrage voor Leeuwarden-Fryslân 2018, en de erkenning van de 3 talen moet gezien worden als de nasleep van onze activiteiten tijdens Leeuwarden-Fryslân 2018. Het is in mijn ogen een stukje erfgoed van Leeuwarden-Fryslân 2018. Zeker de erkenning en de verder bewustwording die eruit voortgevloeid is, is voor ons een geschenk uit de hemel.

Mensen is het misschien niet duidelijk wat de internationale erkenning van de 3 Friese talen betekent. Het is een erkenning van het idee dat Schiermonnikoogs, Hindeloopers en Terschellinger Fries geen (minderwaardige) dialecten zijn, maar taalwetenschappelijk gezien (gelijkwaardige) talen zijn. Het kan zo zijn dat men hier met ongeloof op reageert, omdat men niet begrijpt wat Glottolog inhoudt als databank voor taaldiversiteit en meent dat de erkenning door hen naar de media uitgebracht had moeten worden. Een scène uit De Kleine Prins: Asteroïde B-612 was ontdekt door een Turkse man. Hij droeg Turkse kleding toen hij zijn ontdekking wereldkundig wou maken en de volwassenen geloofden hem niet. Later toen hij westerse kleding droeg, geloofde men hem. De kleine Friese talen zijn nu ‘ontdekt’ door Glottolog en dit zal doorwerken op de internationale gemeenschap. Echter, de nationale gemeenschap gelooft de internationale erkenning misschien nog niet omdat het niet op de manier gepresenteerd is als zij zouden verwachten. Mensen willen dat de ‘erkenning’ naar hun verwachting is; ze horen erkenning en willen dat het voldoet aan een bepaald beeld. Echter, dit gaat voorbij aan de inhoud van wat er erkend wordt. Schiermonnikoogs, Hindeloopers en Terschellinger Fries zijn nu internationaal ontdekt en dat gaat de komende jaren meer gemerkt worden. De opname in de databank van Glottolog is het concrete bewijs voor deze verstrekkende internationale ontdekking. We staan nu nog maar aan de vooravond van de internationale bewustwording van het Schiermonnikoogs, Hindeloopers en Terschellinger Fries en het is bijzonder dat we het vanaf het begin kunnen volgen. Een mooier voortvloeisel uit ons liefdadigheidswerk voor de 3 genoemde Friese minderheidstalen gedurende Leeuwarden-Fryslân culturele hoofdstad van Europa hadden wij niet kunnen wensen noch hadden wij ons dat kunnen verbeelden. De werkelijkheid is veel verrassender en meer belangwekkend dan welke voorstelling dan ook.

In het Engels heeft men de uitdrukking: The elephant in the room. Deze olifant in de kamer wordt niet gezien, of althans men doet alsof men dat grote beest niet ziet. In het kader van het Fries in Nederland is er een hele grote olifant in de kamer. Men spreekt over Friese taalvormen, Friese dialecten, Friese taalvariëteiten, enz. Echter, de Friese taaldiversiteit is niet variatie binnen een enkele taal, maar variatie tussen een paar talen. De olifant in de kamer is dat de enkele Friese taal een fictie is, maar dat er altijd al meerdere Friese talen in Nederland geweest zijn. Historisch is het Fries in Nederland een taalfamilie en die historie dreigde in Nederland verloren te gaan. Daar wouden wij dus een stokje voor steken nadat onze ogen ook hierover geopend waren en daarom zijn wij begonnen met onze taalprojecten. Wij zetten ons in voor de gehele Friese taalfamilie in Nederland en willen mensen graag bewust maken. Wij hebben een educatieve doelstelling, aangezien wij de mensen er goed van willen doordringen dat er geen enkele Friese taal in Nederland is, maar een hele Friese taalfamilie, een groep van Friese talen dus en vandaar betekent ‘het Fries’ wel meer dan een taal en moet er meer erkenning komen voor ‘het Fries’, wat betekent dat elke Friese taal individuele aandacht en onafhankelijke erkenning dient te krijgen. ‘Het Fries’ is historisch heel divers in Nederland en kan taalkundig niet op een hoop gegooid worden.
Als men het Schiermonnikoogs, Hindeloopers of Terschellinger Fries een dialect noemt, dan wordt dat ervaren als ongelijke behandeling. Zulke discriminatie is ongewenst volgens artikel 2 van het internationale verdrag van de mensenrechten. Taal is daarin opgenomen als een factor op grond waarvan mensen niet benadeeld of ongelijk behandeld mogen worden. Het Schiermonnikoogs, Hindeloopers en Terschellinger Fries een taal te noemen getuigt van gelijke behandeling voor de sprekers, omdat zij niet als minderwaardig gezien worden, maar in hun menselijke waardigheid bevestigd worden. Dit duidt op een duidelijk antwoord op de vraag: Wat voor impact heeft de internationale erkenning voor de sprekers? Het is een stap in de juiste richting voor gelijke behandeling. Het is een stukje rechtvaardigheid, en ik geloof ook dat het zedelijk rechte altijd zal zegevieren over het zedelijk kromme. Tevens is het wetenschappelijke vooruitgang, omdat het hier niet meer gaat om het verouderde beeld dat er maar een Friese taal is in Nederland, maar er is een hele Friese taalfamilie die in Nederland gesproken wordt. Ook hierin zien we rechtvaardigheid omdat er meer oog en begrip is voor de taalkundige en culturele diversiteit van het Fries. Door het nu internationaal erkende inzicht, dat het Fries vanouds oftewel traditioneel in Nederland een hele taalfamilie is, rijst de vraag: Hoe kunnen we de hele historische Friese taalfamilie behouden? Eerder richtte de vraag zich op “de Friese taal”, maar er zijn Friese talen in Nederland overgeleverd uit de geschiedenis en daar moeten we wat mee. We kunnen het immers geen taalbehoud noemen als we leden van de Friese taalfamilie laten uitsterven.

Het internationale internet maakt mogelijk dat het idee dat er drie kleine Friese talen gesproken worden in Nederland nu de wereld in gaat. Wij zijn erbij geweest vanaf het begin en het is naar onze mening een grote eer dat we dit mogen meemaken tijdens ons leven om de trots van Nederland, namelijk dat is wat die drie Friese talen zijn als erfgoed van het Koninkrijk der Nederlanden, zo over de wereld verspreid te zien worden. Zolang als het Koninkrijk der Nederlanden als staat bestaan heeft, zo lang hebben deze talen ook al bestaan en zo lang zijn ze ook al in Nederland gesproken, daarom is het gepast om deze talen tot voorwerp te maken van vaderlandse trots. De erkenning van de historische oftewel traditionele taaldiversiteit van het Fries is geen opdeling van Nederland of Friesland, maar het is juist een versterking van ons erfgoed dat ons tot op het heden traditiegetrouw overgeleverd is en daarom is het oprecht zeer gepast om te spreken van vaderlandse trots. Het is in het belang van het vaderland dat de wereld van deze talen bewust wordt en dat de internationale gemeenschap eerbiedig met deze talen omgaat en steunt dat in Nederland dit als taalkundig erfgoed erkend, behouden en getoond wordt. Het is een voordeel voor Nederland en Nederland zou zichzelf tekort doen als het deze talen geen aandacht geeft. Namelijk brengt dit een ware ‘taalindustrie’ op gang en het gevaar van geen aandacht geven aan dit taalkundig erfgoed is verval in cultuurbarbarisme dat Nederland financieel en emotioneel niks oplevert. Investeren in deze Friese talen is investeren in het erfgoed van het Koninkrijk der Nederlanden en in de toekomst van het Koninkrijk der Nederlanden. Financieel levert het uiteindelijk meer op dan het kost. Het zal vele mensen inspireren en hierdoor zal er culturele productie op gang komen die zal leiden tot financieel gewin en industriële vooruitgang. Nederland wordt groter met de omarming van kleine talen.

This slideshow requires JavaScript.