Laura van der Zee is studente journalistiek en heeft een documentaire die Eilauners heet gemaakt over Schiermonnikoog als afstudeerproject. Daarvoor wou ze natuurlijk graag de Eilander taal erbij betrekken en vandaar heeft ze per mail een interview met Dyami Millarson afgenomen op 28 mei. In bewerkte vorm heeft zij dit op de documentairewebsite opgenomen. Hieronder is het gehele interview in oorspronkelijke vorm te lezen.

Wat is je naam en hoe oud ben je?

Mijn naam is Dyami Millarson en 19 mei ben ik 25 geworden. Ik heb mijn verjaardag dit jaar op Schiermonnikoog gevierd [een aantal dagen verbleef ik daar]. Ik had daarbij drie doelen: (1) taalonderzoek doen en de levensverhalen van de laatste sprekers van het Eilanders vastleggen, (2) de sprekers van het Eilanders inlichten over het feit dat het Schiermonnikoogs nu internationaal erkend is als taal door Glottolog en de taalcode schi1234 gekregen heeft als bewijs hiervan, (3) mijn verjaardag samen met de oude Eilanders vieren en onder het Eilanders spreken gezellig met de ouderen taart eten die ik van Leeuwarden meegenomen had. Op de dag van mijn verjaardag zelf was ik bij een 101-jarige spreker van het Eilanders en zijn vrouw die ook Eilanders spreekt. Door het leren van de taal heb ik nieuwe grootmoeders en grootvaders erbij gekregen; de taal schept een onbeschrijfbare sociale band.

Welke studie volg je of heb je gevolgd?

Geen opleiding. Ik ben autodidact. In 2013 heb ik een zware darmoperatie gehad. Meer dan de helft van mijn dunne darm is verwijderd, waardoor ik sindsdien chronisch ziek ben. Ik heb kortedarmsyndroom.

Waar woon je?

Ik woon sinds 2009 in Leeuwarden. Ik ben Hollands, maar mettertijd ben ik me Fries gaan voelen en nu ook Oosterschellings, Schiermonnikoogs en Hindeloopers. Ik heb het heel erg naar mijn zin in Friesland. De Friezen zijn niet de stugge mensen die men zegt dat ze zijn. Integendeel zijn het juist hele vriendelijke en leuke mensen. Eveneens is Friesland denk ik wel de enige plek binnen Nederland waar mijn taalproject kon ontstaan. Taal is hier sterk aanwezig.

Welke talen spreek je allemaal?

Ik geef expres geen antwoord op deze vraag. Er zijn allerlei polyglots die op internet zeggen ‘ik spreek er 30’ en ‘ik spreek 50’. Ik doe daar niet aan mee. Voor mij zijn talen geen getallen. Iedere taal heeft haar eigen karakter en haar eigen naam. Taal en cultuur zijn tevens nauw verbonden.

Hoeveel mensen spraken de Eilander taal voordat jullie aan deze taaluitdaging begonnen?

Niet veel. Ongeveer 30. Daarvan schrok ik in 2018 toen Eric Augusteijn mij dit door de telefoon vertelde. Ik zei dat ik meteen haast zou maken bij het leren van de taal. Enige weken later zaten we voor het eerst aan tafel met de laatste sprekers. De Eilanders zelf, die met ons aan tafel zaten, zeiden dat het kwart voor twaalf voor de taal was voordat wij op het eiland gekomen waren. We werden de drie wijzen uit het oosten genoemd. Ze meldden erbij dat ze het echt zo voelden. Ze zeiden dat ze opeens in een hogere macht geloofden. Ze waren blij dat ze tijdens hun leven meegemaakt hebben dat jonge mensen nog belangstelling voor hun taal hebben. Dit was voor ons het grootste cadeaudat wij hun konden geven. Wij waren al met al net op tijd gekomen om de taal te redden en met de laatste sprekers nog veel te kunnen delen en de plannen te kunnen bespreken voor de toekomst. Door de taal zelf te leren is het in ieder geval veiliggesteld voor de toekomst en hopen we het ook gezamenlijk weer nieuw leven in te blazen.

Hoe ben je op het idee gekomen om de Eilander taal te gaan leren?

Daar ben ik niet zomaar op gekomen. Een hele persoonlijke ontwikkeling is eraan vooraf gegaan voordat ik er geestelijk aan toe was deze taal te leren. Vroeger wou ik Latijn zo vloeiend leren spreken als het Engels. Bij mij stond het Engels in hoog aanzien evenals het Latijn en daarom wou ik dat laatste goed onder de knie krijgen. Ik heb allerlei technieken ontwikkeld om mezelf de uitspraak van het Latijn aan te leren, de grammatica actief te beheersen en mijn woordenschat op te bouwen. Ik ben nu nog steeds niet helemaal tevreden over mijn Latijn gezien mijn doel om het echt vloeiend te spreken en schrijven, maar ik heb vroeger veel kunnen experimenteren met het Latijn en ook andere dode talen zoals het Oudgrieks en Gotisch, waardoor ik de ervaring opgedaan heb die ik later nodig zou hebben bij het redden van bedreigde levende talen zoals het Schiermonnikoogs. Ik zag uiteindelijk in dat een gehele wereld schuil gaat achter elke taal en dat het zo jammer is als een taal een dode taal wordt. Zo gegrepen als ik was door oude dode talen, zo gedreven ben ik later ook geworden om bedreigde levende talen te redden en ik ben ook bereid talen uit de dood terug te halen mocht dat nodig zijn om een taalgemeenschap weer in ere te herstellen. Het Schiermonnikoogs wou ik echt besparen voor de taaldood, en vandaar heb ik me 52 dagen 100% ingezet en blijf ik me nu ook hard maken voor de taal en ben nog een heleboel van plan te verrichten samen met eenieder die ons kleine (taal)eiland een warm hart toedraagt. Ik wou de Eilander taal om culturele en filosofische redenen leren; ik had oorspronkelijk een lijst van 9 redenen. Ik heb iets met getallen. Voor mij staat het getal 9 voor Schiermonnikoogs, omdat dat getal bij veel oude volkeren voor ‘zeer heilig’ of ‘zeer bijzonder’ stond. Bij mij staat ook het getal 3 voor het Oosterschellings en het getal 12 voor het Hindeloopers.

Duurde het lang voordat je de Eilander taal beheerste?

Ik heb de taal in 52 dagen geleerd. In die korte tijd beheerste ik de taal genoeg om mezelf erin te kunnen uitdrukken. Ik blijf echter nog leren. Ik wil de taal net zo goed spreken als de meest vloeiende sprekers. Ik zie de oudste sprekers als mijn leermeesters want ik luister graag naar hen en neem hun woordenschat en uitspraak over. Dat is het beste voor de ontwikkeling van een goede taalbeheersing.

Had je ook een doel gezet tijdens het leren van de Eilander taal?

Ik zag de korte periode om de taal te leren als uitdaging. Ik bestudeerde daarin ook de samenhang tussen het Schiermonnikoogs en de talen die ik al kende. Talenvergelijking leidt tot verrassende inzichten en daarom vind ik het zo leuk. Het viel mij op dat de Schiermonnikoogse sterke werkwoorden erg ingewikkeld zijn en hier heb ik dus vooral mijn aandacht aan besteed. Ik vind werkwoorden toch wel het belangrijkst bij het leren van een nieuwe taal.

Kun je vertellen hoe het proces van het leren van de Eilander taal ging?

Dit is een vraag die te maken heeft met de uiteindelijke internationale erkenning als taal i.p.v. dialect, het bleek namelijk tijdens het leren een complete op zichzelf staande taal te zijn. Het Schiermonnikoogs is een eigen systeem dat je als vreemde taal moet leren wil je het goed beheersen. Door het serieus te nemen als taal was het mogelijk voor mij om redelijk snel het Schiermonnikoogs onder de knie te krijgen gezien de complexiteit van de taal. Ik wou 52 dagen mijn volle aandacht schenken aan deze vreemde taal en het goed leren spreken en schrijven. Het viel zeker niet mee om de complexiteit goed te doorgronden: Ik had maar weinig materialen om de taal mee te leren. Zelf heb ik de taal veel geoefend door mijn eigen stukjes te schrijven aan de hand van de woorden die ik geleerd had uit de gedichten en verhaaltjes die ik in het Eilanders las. Alhoewel ik van alles verzameld had, merkte ik ook wel op dat gewoon niet genoeg in en over de taal geschreven is, vooral doordat het eerder als dialect weggezet werd, en ik voelde me geroepen om aan het gebrek aan voldoende leesmateriaal in de taal langzaam verandering te brengen. Bij het leren hield ik mezelf voor ‘iets is altijd beter dan niets’ en tegelijkertijd had ik al de hoop dat de toekomstige leerlingen meer materialen tot hun beschikking zullen hebben waardoor het leren hun minder zwaar valt doordat er geen groot gebrek aan gevarieerde leer- en leesstof is. Er moet gewoon heel veel zijn, anders kun je een taal niet van genoeg kanten beschouwen.

Wat vind je van de Eilander taal? Is het een mooie taal?

Het is een taal die zeer tot de verbeelding spreekt. Het wekt een beeld van ‘saun’ (zand) en ‘see’ (zee) bij me op. De natuur is in de taal verweven. De liefde voor de eigen taal spreekt ook uit de keuze van woorden en de nauwgezetheid waarmee het gebezigd werd toen en nu. De Italiaanse vriend van mij die uit een Italiaans zeedorpje komt waar een hele aparte taal gesproken wordt en met mij het Eilanders geleerd heeft zei eens tegen mij in het perfect Nederlands: Ik hoor de zee in het Schiermonnikoogs en ik krijg er een vakantiegevoel van. Het Schiermonnikoogs is inderdaad een mooie taal, daar zijn mijn vrienden en ik het helemaal over eens.

Je bent op Schiermonnikoog geweest las ik, kun je vertellen hoe dat ging? Wat was je eerste indruk en was het een warm bad waar je in terechtkwam?

Het was inderdaad een warm bad; het was zelfs een eenmalige historische gebeurtenis waar mijn vrienden en ik deelgenoot aan mochten zijn. Het was een grote eer voor mijn vrienden en mij om ooggetuigen van de geschiedenis te zijn, tevens een bevestiging van wat ons te doen staat. We beliepen eerder een eenzaam pad en vanaf dat moment sloten wij sociaal aan op de behoeftes van de gemeenschap. Het was fijn dat we niet meer als kluizenaars aan de taal werkten vanuit een ivoren toren, eindelijk namen we deel aan het sociale verkeer en opeens voelden we ons ook echt Schiermonnikoogs in ons hart doordat wij dezelfde taal spraken als de oude Eilanders die ons vertelden dat onze uitspraak helemaal perfect was. Het was zelfs zo dat we nog nooit Schiermonnikoogs gehoord hadden toen we op het eiland kwamen. We hebben de uitspraak gewoon afgeleid van het schrift. Dit kon door middel van mijn kennis van taalreconstructie, hetgeen ik ook voor het Latijn toegepast heb. Het eiland, toen ik het voor het eerst zag, was precies zoals ik gedacht had aan de hand van wat ik in de taal gezien had en al had kunnen afleiden. Ik voelde me meteen thuis en daarom zie ik ook het als mijn eiland waar ik een bijzondere band mee heb.

Waarom is het zo belangrijk dat meer mensen de Eilander taal spreken? Gaat er ook een deel van de eilander cultuur/identiteit verloren als niemand meer de Eilander taal spreekt?

De taal schept een sociale band rondom het eiland. Het is een manier van leven en denken. De historie van het eiland zit in de taal omsloten. Een belangrijk deel van de mysterieuze geschiedenis van het eiland gaat verloren als de taal niet meer gesproken wordt. Als je geen kennis van het verleden hebt, dan kun je niet vooruit en blijf je vastzitten in het heden. Tevens blijft er niet veel over van de Eilander cultuur en de kennis van de Dúnatters (Duingeesten) als de taal niet meer gesproken wordt. Wie voelt nog die ‘bjaun mooi ús Eilaun’ (band met ons eiland) als ‘ús Eilauns’ (onze Eilander taal) niet meet gesproken wordt? Ik voel me met het ‘eilaun’ (eiland) verbonden sinds ik de taal geleerd heb; ik heb het idee dat ik nu met Schiermonnikoog geïntegreerd ben en ik voel me zeker ook Schiermonnikoogs. Mijn vrienden hebben dezelfde beleving hierin. Het is ook heel fijn dat de Eilanders zelf dit bevestigden door te zeggen ‘ze mogen van ons wel blijven’. De taal geeft mij een gevoel dat ik wil bijdragen aan het eiland. Ik bespeur nu sterke empathische gevoelens voor de ‘mens en natuur’ van het eiland bij mezelf die ik eerder nog niet ontwikkeld had. Dat doet taal allemaal met je.

Ik lees dat je een verband ziet tussen biodiversiteit en taalkundige diversiteit. Kun je daar wat meer over vertellen gericht op de Eilander taal?

Het valt op dat de Schiermonnikoogse woorden die met het eiland te maken hebben allemaal heel eigen zijn. Daarvoor worden over het algemeen geen leenwoorden gebruikt omdat het over de eigen omgeving gaat. Zo kon ik dus aan de taal afleiden hoe het eiland eruit zag. De aanwezigheid van bepaalde woorden zei me veel. Deze techniek heeft men ook gebruikt voor het Indo-Europees om erachter te komen hoe de omgeving en belevingswereld van de Indo-Europeanen eruit zag. Je hebt immers geen woorden voor dingen waar je niet mee bekend bent. Derhalve wist ik door het leren van de taal hoe het eiland eruit zag zonder dat ik ooit op het eiland geweest was, en mijn voorstelling werd bevestigd toen ik het eiland eenmaal voor de eerst keer samen met De Telegraaf en mijn vrienden bezocht.

Wat wil je allemaal gaan doen met de Eilander taal? Komen er bijvoorbeeld ook boeken, gedichten of andere verhalen geschreven door jou?

Ik schrijf regelmatig stukjes – hetzij artikels, hetzij legenden, hetzij gedichten – in het Eilanders op mijn blog om mijn beheersing van de taal te onderhouden: https://operationxblog.wordpress.com. Dit is tegelijkertijd ook een uitnodiging voor anderen om intensief met de taal bezig te gaan. Ik vind het belangrijk dat de taal in onze moderne wereld waar mensen gebruik maken van sociale media een eigen plaats krijgt. Het moet daarmee spannend worden voor jongeren om deelgenoot te zijn aan deze geheimtaal die de geheimen van het eiland bewaart. Op den duur komen er wel boeken van ons uit. Wij zijn vooral van de uitvoer en maken geen loze beloftes; elke belofte die we maken komen we na.

Ik lees dat je wil proberen een cursus over Schiermonnikoogs te maken in het Gronings, hoe gaat het daarmee? Staat een online Nederlandse cursus over Schiermonnikoogs ook op de planning?

Ik heb dat eerste nog steeds op het oog. Er is wat vertraging in gekomen vanwege het werk inzake de internationale erkenning van het Schiermonnikoogs als zelfstandige taal. Inmiddels is het Gronings al wel eigen gemaakt en derhalve kan gesteld worden dat er in ieder geval een aanvang gemaakt is. Om het Gronings te leren heb ik twee boekjes van Jan Boer doorgenomen. Hij schreef in het Hogelandsters, dat onder de Groningers algemeen bekend staat als ‘het mooiste Gronings’. Dus om precies te zijn kan ik nu Hogelandsters. Dit is wel interessant omdat er opvallende overeenkomsten zijn tussen Hogelandsters en Schiermonnikoogs. Dat wil ik ook in de cursus zoveel mogelijk naarvoren laten komen en benadrukken. Aanstalte hiermee heb ik al gemaakt op het blog door de Schiermonnikoger taal in het Hogelandsters van Jan Boer te beschrijven. Ik maak nu geen beloften over een Nederlandstalige cursus. Het kan op den duur er wel van komen, maar er is nu veel internationale belangstelling voor het Schiermonnikoogs, waardoor ik waarschijnlijk eerst een Engelstalige cursus wil opzetten. Bovendien lijkt me dit feit ook aantrekkelijk voor de jeugd omdat dit een meer internationaal karakter geeft.

Hoe zie jij de toekomst voor de Eilander taal nu?

In 2018 heb ik mezelf het Eilanders aangeleerd en meteen mijn vrienden hierin betrokken. Ik geloof zeker dat als we eventjes van onszelf uitgaan als jongste vloeiende sprekers dat het Eilanders zeker tot 2050 veilig is. Echter, voor die tijd zullen wij wel voorzien in de taaloverdracht, waardoor het Eilanders de 22ste eeuw kan halen. In 2050 hopen we te vieren dat de taal door ons aan het begin van de 21ste eeuw veiliggesteld is en het feest van 2050 hopen wij te vieren samen met een heleboel nieuwe sprekers.