Geschreven door Dyami Millarson

De taalgeest is wat een taal te bieden heeft, zoals de tijdgeest is wat een tijd te bieden heeft. Men moet zich inleven in de geest van een taal. De taalgeest is het geheel van een taal, het gaat niet om de onderdelen. De taalgeest heeft een taal verlaten wanneer een taal dood is; de taalgeest wordt teruggeroepen wanneer een taal uit de dood teruggebracht wordt. De taalgeest is het ongrijpbare wat er in een taal leeft. De taalgeest is het geestelijke erfgoed van een taal dat de taal eigen maakt; zoals een tijd eigentijds kan zijn, kan een taal ook ‘eigentaals’ zijn, het woord taalgeest drukt dat laatste uit.

Ik heb het taalfilosofisch concept taalgeest ontworpen in 2018 voor de studie van het Schiermonnikoogs, en afgelopen tijd gedurende mijn studie van het Wangeroogs heb ik van dit concept zoals met alle andere Friese talen weer dankbaar gebruik kunnen maken. Ik merkte in 2018 een animistische wijze van denken op in de Schiermonnikoogse poëzie, en daardoor kreeg ik de ingeving om op een andere manier naar taal te kijken. Sindsdien heeft het taalfilosofisch concept van taalgeest mij geholpen om een beter begrip te krijgen van het ‘eigentaalse’ van iedere Friese taal waarvan ik de nauwkeurige bestudering op mij genomen heb.

Wat eigen is aan iedere taal zou men ook kunnen beschouwen als ‘de oer’. Bij mijn beschrijving van iedere Friese taal tracht ik tot de essentie te komen van wat de taal eigenlijk is en wat het uniek maakt. Mijn studie van Friese talen houdt onder andere een zoektocht naar het unieke in iedere Friese taal in. Als iets uniek is, dan betekent het dat er geen twee van hetzelfde kunnen zijn. Uniekheid beschrijven is niet eenvoudig, daarvoor is het van belang om een goed begrip van de essentie van een taal te ontwikkelen en bij deze zelf opgelegde opgave komt de taalgeest om de hoek kijken. De zoektocht naar het unieke bij iedere Friese taal is het onderzoeken van de taalgeest van iedere Friese taal.

De taalgeest is de oergeest die achter iedere taal schuilgaat. Het is een raadsel dat moeilijk onder woorden te brengen is, en toch doe ik telkens weer een poging om deze oergeest te beschrijven. Mensen zullen niet altijd vatten wat ik bedoel omdat een taal ervaren dient te worden, men moet het leren spreken zonder te vertalen. Ik spreek, schrijf en lees iedere Friese taal zonder vertaling, ik vertaal eigenlijk nimmer. Vertaling leidt namelijk af van de essentie van een taal. Ik wil vooral bij de geest van een taal blijven, ik wijk liever niet af van wat eigen is aan een taal omdat als ik zou afwijken, ik geen begrip voor het eigene zou opbouwen.

Mijn vader zoekt naar de oervormen in de kunst. Men zou ook kunnen zeggen: mijn vader zoekt naar de oergeesten in de kunst. Hij laat zich leiden in de vormgeving van zijn kunstwerken door deze raadselachtige krachten, en hij vindt het vaak moeilijk om onder woorden te brengen wat hij aan het doen is en hoe hij komt tot zijn karakteristieke manier van vormgeving in de kunst. Zo is het eveneens met taal: de taalgeesten zijn oervormen waar men naar kan zoeken. Men kan in iedere taal een oervorm vinden. Deze oervorm slaat op de kern of essentie van een taal. De taalkern is het geheel, het is niet de losse onderdelen.

De oervorm is het geheel. Er zijn vele talen in de wereld, dus er zijn vele taalgeesten en daarmede zijn er tevens vele oervormen in deze wereld. Iedere taal is een parallelle realiteit met een eigen karakter. Zo kan men elke oervorm ook definiëren: een eigen werkelijkheid die gekenmerkt wordt door de eigen aard. De taalgeest heeft een aard, die hem onderscheidt van alle andere taalgeesten. Iedere taalgeest bezit individualiteit, en iedere taalgeest is ondeelbaar zoals ieder individu ook ondeelbaar is. Van een mens kan men geen half mens maken want dan is hij geen mens meer. Men kan niet een deel uit de taalgeest nemen en dan stellen dat de taalgeest nog leeft; een taalgeest is een taalgeest omdat hij heel is, en zo eveneens is een mens een mens omdat hij heel is. De ondeelbaarheid van de taalgeest is van belang voor het begrijpen van het unieke van een taal: wat een taal uniek maakt is het geheel, alles bij mekaar genomen wat dat ook moge zijn op het gebied van uitspraak, woordenschat en spraakleer is wat iedere Friese taal van elke andere Friese taal onderscheidt.