Skrèttë da Júannë Pèntë (Giovanni Pinto)

Máulë puttróppë na yyë nu pwóstë rèkkë εkonomëkaméndë, ki tërnéssë. Nëmònnë krëst’yênë sε në vànnë pë késsa rajáunë á i paísë du móndë kyu rrèkkë.

Pëccò a Mérëkë tinë nëmonnë krëstyênë Taλλênë è spécalméndë kèdë dë Máulë è du Sòddë d’ Itáλλë, kúm’ i Napulëtênë. Dòppë a Sékónda Gwérrë Mun’dyëlë së na ssò shëutë á l’Amérëkë nëmònnë krëstyênë è kô kkèdë tanda jjéndë dë Máulë. Pëurë i nónnëmë s’ àna sô sshëutë da dda pa pwovër’të è a fêmë dë dòppë u rëjjémë fashèstë, piccì a sëtwazzyáunë allòrë na yyàvë bbúnë. Allòrë nëmònnë Muláisë è l’ atë pwóvërë Taλλënë sbarkéggyënë yènd’ a Mérëkë è akkummënzéggyënë a fatë’gê duraméndë pë kkwattë tërnissë è pë mantënéggyë i faméggyë i lòrë, pεrò yàvë kumblë’kêtë u fáttë piccì një stávë nëmonna dëskrëmënazzyáunë d’ a partë dè ll’ Amèrëkênë ki ódyévënë i Taλλênë nòvë.

Késsa yàvë pëur’ a sstóryë da faméggy’ a mé, ka tataránnëmë Tonénë më rakkundàvë d’ akkwannë yàvë nó nu pëccënènnë, ma nu jjóvënë k’ avév’ a fatë’gê è a ddà ‘nkundréggyë mamarànnëmë ka tu Muláisë së kyêmë Kanyòccë è tu Taλλênë Candida.
Yèddë fatëgyéggyë kumë nu muratáurë è nu marënáyë, méndrë mamarannëmë rëkamàvë. Lòrë se në shéggyënë a vvévë a Brukkëlénë addò nashéggyë a mamm’ a mé e vëvéggyë addà fén’ akkwànnë kumpyéggyë sé (6) yànnë.

L’ ònëka rajjáunë dònkwë pë ttànda mëgrazzyáunë taλλênë a stêtë a pwovër’të kàusêtë da gwérrë è dë na bushéggyë dë nu fálsë sèndëméndë dë nu nazzyônalèsmë yunëvërsêlë taλλênë. Shkèttë pë kkèssë è pë nëshëun’ àtë môtévë. Tòttë yë akkummënzêtë ka yëunëfëkazzyáunë d’ Itáλλë yènd’ u dëcasséttë Màrtsë du wànnë 1861, akkwànnë kédë du Nórdë shévënë attakkénnë u Sòddë, k’ a ll’ épokë së kyamàvë u Réñë di dô Sëcèlyë. Kwèndë nò yyàvëmë tóttë n’ àta nazzyáunë. Facéggyërë u Sòdde nëmonnë póvërë dëstrujjénnë tanda kòsë, porténnë tòtt’ a rëkkétsë è i fràbbëkë á u Nórdë è accënénnë nëmònnë krëstyênë innocìndë. Késsë a stêtë n’ ënjëstètsyë ka na yyë përdënnàbbëlë. L’ annëssyáunë fwor’tsêtë du Rénë dë Nàpëlë á u réstë d’ Itályë a stêtë pë kkéssë motévë na vyolazzyáunë to’têlë di dërèttë yomênë kë kkonsëgwénzë dësastráusë pa pártë mërëdyonêlë d’ a pënésëlë taλλênë. A stêtë tanda soffërénzë pë nnòddë kë vantájjë shkèttë pu Nórdë. Lòrë së sô fattë rèkkë sáup’ i spáddë nwóstrë è nëggwë ki probblêmë. Na ttënévëmë própryë nòdd’ a kkyànnë da u Nórdë piccì nëggwë á u Sòddë yàvëmë rèkkë a bbastánzë. È kkédë dëlëngwìndë nu kyamévënë brëgàndë è nu ‘nsultévënë è pruvévënë a dëprëvàrcë dë yóña dëññë’tê, méndrë kéd’ ënvasórë s’ ana kumburdêtë kkum’ i pwèrcë. Dòppë kwêsë nu sékëlë vënéggyë u Fashèsmë è akkëssétë portéggyë a térra nëggwë yéndë tútt’ i ddóyë Gwérrë Mundyêlë! Sè u Sòddë na ffóssë mê stêtë na vànnë dë l’Itáλλë nan avrébbë mê stêtë akkëssé pwóvërë. Pεccò yë tòtt’ a kwólpë du Nordë ka nëggwë simë akkëssé pwóvërë á u Sòddë. Pεccò yé, l’ònëfëkazzyáunë d’ Itáλλë, n’ a fëstéjjë mê. Yéggyë sàccë k’ i skòlë è nëmònnë krëstyênë glorèfëkënë a yëunëfëkazzyáunë dë l’ Itáλλë ma na ssëñèfëkë ka yë na káusa jjòstë. Kapèskë ka yòshë yë mburdándë pë ffêshë l’ Itályë fwórtë a ‘ndutt’ u móndë pεrò a ppurdêtë tando mêlë a kkédë du Swóddë, è ppëurë á u Nórdë na ssóndë fëléshë ka véngënë kkédë du Sóddë á u Nórdë piccì dda stìnë kyu rrèkkë.

U pwóstë taλλênë kyu kkanë’shëutë d’ a Mérëkë së kyêmë Little Italy a Nnyuyyórkë. Yë na mmë rëkwórdë dë yéssa stêtë addà pεrò një sô sstêtë vëcénë. Akkwànnë yé shibbë vësëtànnë a faméggy’ a mà à l’ Amérëkë, prënnévë u trénë à l’ Avenyuèxë pë shéggyë da Brukklénë a Nnyuyyórkë. A komunë’tê Muláisë tinë na fwórtë prësénzë ddà allòrë të trúvë k’ i krëstyênë ddà ppàrlënë u Mëláisë. A jjéndë ka n’ a shëutë à la skòlë à l’ Itàλλë na ppàrlë u Taλλênë! Tòttë yë ttu Mëláisë. Paròlë da l’ Ëngláisë Amërëkênë kúmë frëjjërétë (da “refrigerator”) è aryakkëndéshë (da “air conditioning”) so ddëvëndêtë Muláisë. A préma vwóldë k’ i sëntibbë më parévënë.

Nanostándë késsë, l’ ëntroduzzyáunë dë paròlë du Angláisë, u Mëláisë yë na parlêt’ andék’ andékë. Cërêsë (tu Taλλênë “ciliegia”) è kkrêyë (“domani”) sóndë paròlë kë véngënë dërëttaméndë du Laténë cerasus è cras, ppóyë një stë a paròlë pëskrêyë kka vìnë dë post cras, ka sô skumbársë yènd’ u Taλλênë twóskênë!

Yéggyë na ppàrlë u Muláisë kkúmë ma lèngwa màdrë, piccì m’ ana krë’shëutë ku Taλλênë è sò sshëutë á la skòlë addò së pàrlë shkètt’ u Taλλênë, è i nónnëmë m’ àna parlëtë shèttë tu Taλλêne, però u sò mbarêtë komùngwë. Sô studyêt’ u Mëláisë akkwánnë tënévë sédëc’ yànnë kë mamarànnëmë (a nónna mé), è akkummënzìbbë akkëssét’ à ttraskrévë tòttë kèdë ka ssëntibbë vënéggyë da vókkë d’ i nónnëmë. Pεccò yéggyë pàrl’ angòrë kyu kkúmë l’ andënêtë ka kkúm’ i jjóvënë dë yóshë ka na ppàrlënë kum’ i nónnë i lórë è kum’ à mma.