Interview door Dyami Millarson

Dyami Millarson (hierna DM): Waarom wil je Aasters leren? Waarom ben je geïnteresseerd in het Aasters? 

Ken Ho (hirnei KH): Et Aasters is un tige behôdende Frise kritetaal op et aasterlike deel fon Schyljelôn weryn nog folle archaïsche eigenschippen werom te finen bin. Trog et Aasters te learen, kom ik tichter by de woartel fon ‘e Frise talen, wot sjean lit ho et Frys froeger spritsen wodde. Sodwaande kon ik minsken ik bewuster maitsje fon et belang om ferschillende Frise kritetalen te bewarjen in te bestudearjen.

Opfollend bin wêden om familjeleden mei oan te tsjutten. So hit de mon di un soan hat, tae. Yn ‘t Standardfrys hit et “heit” (hait yn ‘e útspraak nei de spelling yn ‘t Aasters). Wae un “beppe” yn ‘t standardfrys hit, is un poeë, wyl wae un “Pake” hit, is gewoan un paeë. Deuze besonderhiden worre sels net opnommen yn et standardfrys, wot et Aasters butengewoan belangryk makket om ynstônhouwen te worren.

DM: Wat gebruik je om het Aasters te leren? Kun je wat hulpbronnen delen zoals boeken en webstedes*? 

KH: Jammerdearlik steane er my ollinne un lyts oantòl materialen beschikber. Forol bruk ik de trea boeken di schruouwen wodden trog C.Roggen, un bekende schruwer yn et Aasters om syn toneelstikken in feteltsys. Et easte boek geet om ‘e Aasterse grammatika mei folle oersettingsopdrachten. Dot weardfolle boek ha ik as gift fon Richard van der veen krigget onder uus noflike moeting op Schyljelôn. De oare twae boeken hôde protte nysgirrige fetelsys in toneelstikken yn, di mi folle ynsicht joon ha yn ‘e butengewoane kultoer in libbenswize op Schyljelôn. Deuze boeken ha ik bi in boekenwinkel, di boekenboer heet, kôcht, neidot ik mei de eigener en eigeneresse un ynteressant gesprek hôn ha oer et ontstean fon ‘e ôde winkel.

Fonoof et easte momint dot ik ol deuze trea boeken op honnen krige, makke ik olle opdrachten oof yn et boek oer ‘e Aasterse grammatika. Et wodt schruouwen yn et Nederlôns, sodot et boek for iderien togonklik is. De oersettingen ha mi bewust makke fon ‘e besonderhiden fon et Aasters, trog twae talen nêst-enkorm te plaatsen. Neidot ik úteinlik olle oefeningen makket ha, rakke ik mei-iens fon streek doe ik mei de folgjende twae boeken begoon. Ik koeë nammentlik net ljouwe dot ik de twae geheel yn et Aasters schruouwen boeken so maklik leize konne soaë. Se litte di ol dyn kennis yn et Aasters topòssen yn syn geheel. Wot wonderber ik fielde mi doe!

For oaren di ynteresseare bin yn et Aasters, wyl se gin gelegenthyd ha om nei et moaie Schyljelôn op besyk te gean, ried ik oan, om un wêdenboek te rieplachtsjen dot beschikber is op ‘e wedside. Tanksij de ynspanning fon Tresoar, is et wêdenboek fon ‘eselde autoar, C. Roggen, ik del te laden fonoof ‘e wedside. Et heet “Woordenboek van het Oosterschellings” yn et Nederlôns, of ienfôldigwei “wêdenboek fon et Aasters”. Hirbeneden jo ik de link wer.

http://images.tresoar.nl/wumkes/pdf/RoggenC_WoordenboekOosterschellings.pdf

Dut fyn ik tige nuttig, forol as ik mi dwaande hôd mei et schruwen yn et Aasters. Et is firstente pòssend for et aktive gebruk fon ‘e taal, neidot jim wot grip hôn ha mei et leizen.

DM: Hoe wil je het Aasters leren? Wat is je aanpak of leermethode? Denk je dat jouw manier van leren iets kan betekenen voor het behoud van de Aasterse taal? 

KH: Aktyf gebruk fon et Aasters steet forop. Ik lear de taal forol trog er faker yn te schruwen. Fidder oerset ik un bepaalde sin di ik hear mei-ien yn et Aasters op myn holle. Dut do ik trog mi te freien, ho di sin klinke sil yn et Aasters. Hirtrog maitsje ik ik mear oangelegenthyd wer ik et Aasters bruke kon.

Myn oanpak geet om mi eastens et Aasters eigen te maitsjen. Dernei wol ik myn freonen de taal ik oanleare. Er mot un groeiende mienschip tostônkomme, weryn et Aasters de fiertaal is yn ‘t deistige libben. Dus ruchtsje ik mi op et finen fon minsken di de taal ik oanleare wolle. Sodwaande kri ik ik oaren di mi de taal sprekke kon, wot fonsels to un tonimmend oantòl sprekkers leidt.

Et behôd fon et Aasters rêst grettendeels op et gebruk erfon trog minsken. Dus is myn oanpak tige effektyf om et Aasters ni libben yn te blazen, neidot un mienskip ontstien is wer et Aasters un sintrale rol spilet yn ‘e omgong mei meiminsken.

DM: Wat vang je op van de Aasterse of Oosterschellinger cultuur en geschiedenis tijdens het leren van de Aasterse taal? 

KH: Nei de feteltsjys in toneelstikken leizen te haen, fiel ik dot er un dúdlike taakyndeling bestiet tussen frouljoed in monljoed. Yn folle fetelsjys wodt seid dot frouljoed rúzje tussen monnon makkelik bileze konne. Forol bin ôde frouljoed goede ferdedigers fon ‘e et belang fon ‘e huushôding, trog sljuchte yntinsje fon frimden bleat te stellen. As forbyld kon er neamd worre et feteltsje weryn in mon un moaie witte hos te fekeap hie. Er koom don un saakmon di nei de liigste priis probearde te freien. Gelokkig wie de mon syn wiif har ol bewust fon de saakmon syn yntinsje, in sodwaande holp se har mon om noait de hos te goedkeap te fekeapjen. Op et lêst slagge de saakmon net om de famylje te bedrêgen.

Oan ‘e oare kònt beschermje de monnon frouljoed tsjin gefaar in toane se har ik begripfol tsjin famkes as er wot misgien is. Der wodt iens feteld oer un boatfeart wer ol de monnon in frouljoed ielen kôcht ha. Er wiene omstrint 20 ielen, wer so glêd wiene dot ien fon weirakket wie. Nachts doe iderien oan et sliepen wie, komen de frouljoed har schrikke te litten trog de iel di onder har bêden kroept hie. Doe komen de monnon de frouljoed te treastsjen, sodot se tegeare de hele nacht trogbrôchten. Fidder is er un feteltsje wer in famke feslingerd is oan oare feint oas as de feint mei wae se ol jierrenlang un betrekking hôn hie. Sels as et famke har him ontrouw sjean litten hat, fejoog har feint har. Don wodt et feteltsje oofsletten mei un tafriel wer de feint har as un Sinteklaas op besyk gie, om har witte te litten, dot oofsien of har gedrag, hi nog fon har houw.

Fidder folt er ik wot te sprekken oer ‘e prakmatische tinkwize fon ‘e Schyljelônzers. In oar feteltsje lit un poeë sjean di har lytsbern oanlearde om un hôane syn nek om te draaien foar syn fleis. Ol saag et bern der tsjinoan, leade hi dot et oars net koeë. Uteinlik slagge et him syn felegenthyd te oerwinnen.

Kortwei is de Aasterse kultoer for mi tige nochter. Minsken do har bêste om har nêsten te helpen. Et liket mi wol op un ideale mienskip.

DM: Mensen zeggen vaak dat het Aasters een dialect is. Waarom noem je het Aasters een streektaal? 

Trog et Aasters un kritetaal (dot wol seze, un “streektaal” yn et Standardfrys) te neamen, sees ik mei klam dot Aasters folle oars is as et Standardfrys. Net ollinne wot wêdenschat oangeet, mar ik útspraak oangeande is et Aasters folle oars as et Standardfrys. Un dialekt jogt et gefoel dot et mar un oofwiking fon ‘e standardtaal, wot fonsels net et gefol is bi et Aasters. Ol wodt et Standardfrys as de twadde rykstaal yn ‘e Nederlonnen weromkonnen, betsjut dut net dot et Aasters, un tige behôdende Frise kritetaal op Schyljelôn, ik genoog beschermet wodt. Einlik mot er mear weromkonning teweibrôcht wurde om et Aasters as un folweardige Frise kritetaal weromkonne te litten.

DM: Tenslotte heb je zelf nog opmerkingen met betrekking tot het Aasters? Wil je misschien nog wat zeggen over de taalsituatie op Oosterschelling of het behoud van het Aasters?

Doe ik Schyljelôn op 5 septimber to in mei 7 septimber 2016 op besyk koom, foel et mi op dot er net folle minsken wannen di et Aasters sprekke koeënen. Sels wodt op et “Folkshegeskoalle” (Folekhigeschool yn et Aasters) gin kursus oanbeen om minsken et Aasters oan te learen. Dut ha ik wol begripen doe ik der loazjeare, om dernei mei ien fon ‘e lêste sprekkers fon et Aasters te sprekken, Richard van der veen. Hi fetelde dot sels syn learlingen net folle ynteresse hinen om et Aasters te learen, in deelde syn soarch foar ‘e tokomst fon ‘e taal mei mi.

Ik tink dot er eastens un bewustworring tostônkomme moat onder ‘e Schyljelônzers dot et Aasters tige belangryk for har eigen kultoer en geschiedenis. Forol motte jongeljoed mear belitsen wêze bi et learen fon har eigen taal, sodot et oantòl sprekkers wer omhiig gean kon. Regelmittige fesen in aktifiteiten konne ik organiseare worre, om sels frimden witte te litten dot er op Schyljelôn et Aasters spritsen wodt. Fidder hoopje ik dot er kursussen yn et Aasters beschikber steld worre op Folekhigeschool, sodot ynteresseaden har der oanmelde konne. Ik soaë der graag oan bidrage om kursussen te organisearjen yn et Aasters.

Opmerking

*Webstede betekent website. Officieel is dit woord niet opgenomen in het Nederlands woordenboek maar het wordt wel al op het internet gebruikt. Als je het maar vaak genoeg gebruikt, dan wordt het in het woordenboek opgenomen.